یکی از آموزه‌های قرآنی دشمن شناسی است تا بتوان بر اساس شناخت کامل از وضعیت دشمن او را ترساند و به مقابله با او برخاست.

برخی از دشمنان را می‌توان از راه رفتارها و کردارهایشان شناخت و برخی دیگر از چشم مخفی هستند که این از همه خطرناک‌تر است. ابلیس یکی از دشمنان مخفی از چشم انسانی است؛ ولی غیر از ابلیس کسانی هستند که دشمن جان و دین مردم هستند، ولی از دیده‌ها نهانند. قرآن یکی از این دشمنان را دوستان حسود می‌شمارد. دوستان حسود کسانی هستند که به جهت شناخت به وضعیت و توان قدرت آدمی عمل می‌کند و بسیار خطرناک هستند. گاه دوستان حسود، حسادت و دشمنی شان تنها در درون خود آنان است و در حقیقت جز خودخوری و ضربه و زیان رسانی به روح و روان خود آسیبی وارد نمی‌سازند؛ ولی دوستان حسودی هستند که حسادت از درونشان فراتر می‌رود و از باطنشان بیرون می‌آید و به شکل عملی خود را نشان می‌دهد. این‌جاست که برای آدمی، هیچ چاره‌ای جز به خدا پناه بردن و خواندن سوره فلق و ناس و استعاده به خدا باقی نمی‌ماند و تنها خداست که می‌تواند به فریادشان برسد. از این رو خواندن سوره‌های استعاذه(فلق و ناس) برای دفع ضرر و زیان چنین دشمنان دوست نما ضروری است و دست کم یک بار در روز آن را باید خواند. 

لزوم شناسایی دشمن

دشمنان دیگری نیز هستند که شناخت آنان برای دفع شر و آزارشان ضروری و لازم است. قرآن بر لزوم شناسایی دشمنان و آماده شدن برای مقابله با آنان در آیه ۶ سوره فاطر دستور می‌دهد و در آیه ۴۴ و ۴۵ سوره نساء بیان می‌کند که برای تضمین مصونیت از انحراف و گمراهی به دست دشمنان، بهتر و لازم است که آنان را بشناسید. 

بسیاری از آسیب‌هایی که انسان متحمل می‌شود از دشمنانی است که نمی‌شناسد و آنان را به عنوان دوست پذیرفته و یا به شناخت آنان و راه‌های نفوذشان توجه نکرده است. 

معیارهای قرآنی شناسایی دشمن 

قرآْن چند ملاک برای شناخت دوست از دشمن بیان کرده است که می‌توان به عنوان نمونه به مسئله بدخواهی و آرزوی در رنج قرار گرفتن (آل عمران آیه ۱۱۸ و ۱۲۰) و تخریب کشاورزی و محصولات به روش‌های مختلف (بقره آیه ۲۰۴ و ۲۰۵) تلاش برای واداشتن شخص به بدعت و رفتارهای ضد هنجاری و ضد اخلاقی (بقره آیه ۱۶۸ و ۱۶۹) دعوت به زشتی‌ها و کارهای ناروا (همان ) دعوت به فساد و فحشا (همان ) دعوت به تباهکاری و بزهکاری (بقره‏آیه ۲۰۴ و ۲۰۵) و گفتارهای بغض آلود و کینه جویانه(آل عمران آیه ۱۱۸) و اقدام به نسل کشی (بقره آیه ۲۰۴ و ۲۰۵) و نفاق و دورویی(آل عمران آیه ۱۱۸؛ نساء آیات ۸۱ و ۸۲) اشاره کرد. 

بنابراین انسان عاقل کسی است که دشمن خود را خوب بشناسد و از رفتارهایش بداند که او خواهان خیر و مصلحت اوست و یا می‌خواهد به اصطلاح سر به تن او نباشد. با نگاهی به کشورها و مردمان و جوامع  مختلف می‌توان دوست و دشمن را از هم باز شناخت و متناسب با هریک، رفتار درخور آنان را در پیش گرفت.

حسین فردی